El mundo hispano llora, weent...
Over deze veelzijdig revolutionaire Latijns-Amerikaanse kunst parel valt veel, héél véél te zeggen, zo véél dat het niet te doen is, maar op de Spaanstalige versie van Wikipedia (die de meeste en de beste informatie ter zake geeft) kan U al heel wat opsteken over de zingende legende CHAVELA VARGAS. De Nederlandstalige versie van Wikipedia geeft ook enige informatie maar zeer beperkt.
Chavela Vargas was vooral een strijdende feministe hoewel ze dat bleef verbinden met haar Indiaans-hispaanse wortels en de Indiaans-hispaanse cultuur. Ze zag het Levenslicht in Costa Rica (tussen Panamá en Nicaragua) en werd aldaar katholiek gedoopt en gezegend met de namen María Isabel Anita Carmen de Jesús. Ze vertrok later naar Mexico, werd Mexicaanse en stelde zich alras en héél bewust op als een soort man-wijf en groeide zo doende uit tot een icoon in de vrijwel exclusieve macho-mannenwereld van de RANCHERA, een specifiek Mexicaans volkse muzikale cultuur en traditie, te vergelijken met Noord-Amerikaanse 'country', met Portugese 'fado', met sommige Spaanse 'flamenco' zang stijlen en met het Levenslied in het algemeen. Een beetje zoals de (Nederlandse) 'Zangeres Zonder Naam' en allicht ook een snuifje Vlaamse 'La Esterella' maar veel beter en met een veel dieper gaand gevoel gebracht en gezongen. Ze heeft gezopen als een Zatte Zeekoe, gerookt als een Kokende Ketter (Cubaanse Sigaren, nota bene), droeg altijd mannenbroeken én (in haar meest wilde jaren) een holster met een schietensklaar pistool/pistola. Op haar 80ste gooide ze zich gezwind in het parachute springen. Aldus doende en soms ook struikelende werd ze uiteindelijk 93 jaar!
La Chamana Encantadora - la Chavelita - vertolkte in 2003 in de Mexicaanse film FRIDA (over het bijna al even turbulente maar veel kortere leven van de Mexicaanse artista-pintora FRIDA KAHLO) de rol van 'la Pelona' - letterlijk 'de haar-loze', verwijzend naar een doodskop - een metafoor voor De Dood en de animistisch-religieus-achtige cultus ervan, specifiek in Mexico, onder de katholiek-achtige naam SANTA MUERTE. In deze film brengt ze ook op magistrale wijze een door ziel, merg en been snijdende vertolking van één van haar meest bekende en geliefde volkse liederen waarin 'De Dood' een centrale rol speelt: LA LLORONA.
Naar de Mexicaans cultureel contextuele en semantische betekenis is het Spaanse 'La Llorona' onvertaalbaar in één of meerdere Nederlandse woorden, maar het beeld opgeroepen door 'klaagvrouw' of eerder nog het beeld-complex 'Wenende Maria / Zwarte Madonna / Onze-Lieve-Vrouw-van-Zeven-Smarten' kan misschien een beetje in de buurt komen. Taal is niet simpel omdat elke taal zowel in haar vocabularium als in haar grammatica - samenvalt met haar eigen specifieke, cultureel bepaalde complexe beelden/belevingswereld. In die zin is 'vertalen' in het algemeen ten gronde een onmogelijke zaak en zijn alle 'vertaal-woordenboeken' ten gronde zinloos, hoogstens fungeren ze als een nuttig maar totaal ontoereikend hulpmiddel. Daarover later méér.
Ik kom later ook nog specifiek en uitgebreid terug op de volksculturele achtergronden en diverse vertolkingen van dit prachtige, flamenco-fado-achtige lied 'la llorona', zowel door Chevala Vargas als door andere latijns-Amerikaanse zangers-artiesten, én met een moedige maar wanhopige poging tot 'vertaling' naar het Nederlands. Maar hier alvast enkele fragmenten, in het Spaans, uiteraard:
Todos me dicen el negro, Llorona
Negro pero cariñoso.
. Yo soy como el chile verde, Llorona
Picante pero sabroso.
Ay de mí, Llorona Llorona,
Llorona, llévame al río
Tápame con tu rebozo, Llorona
Porque me muero de frió
Si porque te quiero quieres, Llorona
Quieres que te quieres más
Si ya te he dado la vida, Llorona
¿Qué mas quieres?
¿Quieres más?
Negro pero cariñoso.
. Yo soy como el chile verde, Llorona
Picante pero sabroso.
Ay de mí, Llorona Llorona,
Llorona, llévame al río
Tápame con tu rebozo, Llorona
Porque me muero de frió
Si porque te quiero quieres, Llorona
Quieres que te quieres más
Si ya te he dado la vida, Llorona
¿Qué mas quieres?
¿Quieres más?
1.Een kort en een langer fragment van de vertolking van 'La Llorona' door Chavela Vargas in de film 'FRIDA'
2. Een lijfelijke vertolking van 'La Llorona' door de toen al 87-jarige Chavela Vargas - zoals steeds omhuld, beschermd en geïnspireerd door haar betoverende Indiaanse Rode Poncho - in Spanje, Santa Cruz de Tenerife (Las Islas Canarias).
Deze schitterende, doorleefde, wonderbaarlijke vertolking van 'La Llorona' door CHAVELA VARGAS doet mij ergens 'denken' aan een andere reeds lang naar De Andere Kant gevaren grote artiest - een Belg nog wel - en eveneens een fabelachtig magistrale vertolker van het Levenslied: JAQUES BREL, meer bepaald hier met de lijfelijke vertolking van het onsterfelijk volks Levenslied 'JEF'. Voel zelf de 'parallellen' tussen CHAVELITA en JAQUES, tussen 'LA LLORONA' en 'JEF', hier 'vertaald' in het Spaans (pleurer = llorar):
Geen opmerkingen:
Een reactie posten