STANDPUNT : LITERATUUR / KUNST EN FOTOGRAFIE

Donderdag 23 april 2009 organiseerde vzw PUNCTUM in het kader van zijn project een lezing over 'fotografie en literatuur', door architectuur- en literatuur wetenschapper, kunst criticus en essayist Christophe van Gerrewey.

Deze lezing bood, binnen dit interessante project met opvallend veel aandacht en ruimte voor een veelzijdige maar ook een kritische benadering van de hedendaagse beeld media en de fotografie in het bijzonder, een originele kijk op opvallende en minder opvallende relaties tussen het wezen, de functies en de evoluties van het fotografisch beeld en de beeldcultuur enerzijds en de literatuur (en de kunst) anderzijds.
Dit is alleszins geen 'voor de hand liggend' thema binnnen de gevestigde fotografische kringen en zeker niet binnen de kringen van nogal fanatiek fotografisch-artistiek beroerde fotografen. Het is ook geen gemakkelijk thema en als dusdanig niet zomaar 'vlotjes' te behandelen en over te brengen binnen het beperkte tijdsbestek van een 'live' lezing.
Daarom had ik na de lezing aan de lezinggever-auteur gevraagd of er een geschreven 'versie' (leidraad) van de lezing beschikbaar was en of het mogelijk was om mij die te bezorgen. De auteur, Christophe van Gerrewey. was vriendelijk bereid om dit te doen en ik dank hem hiervoor bij deze, nogmaals, hartelijk.
Uit mijn rechtstreeks dankwoord aan de auteur, rijkelijk aangevuld met enkele persoonlijke overdenkingen, kan U, bij wijze van 'standpunt' hieronder een uittreksel lezen.


[ Ik heb de tekst intussen ook enkele keren aandachtig kunnen doornemen.
Ik moge zo vrij zijn te zeggen dat dit geen eenvoudig consumeerbaar leesvoer is, wat op zich enerzijds een verdienste kan worden genoemd maar anderzijds van de lezer (toehoorder) heel wat (voor)kennis veronderstelt om de inhoudelijke draagwijdte ervan goed en juist te kunnen inschatten en desgevallend tot (samenhangende) oordelen te kunnen komen.

Niettemin vind ik het, puttend uit mijn persoonlijke kennis en inzichten betreffende de geschiedenis en de filosofie van de kunst en de fotografie, een verrijkende tekst die vooral tot verder of dieper nadenken uitnodigt.
Dat ik na uw lezing uit de 'nabeschouwingen' van sommige toehoorders hier en daar meende te kunnen opmaken dat ze het wat 'moeilijk' vonden of dat ze -de ene wat meer dan de andere- in hun verwachtingen wat teleurgesteld waren, heeft mijns inziens niet zozeer te maken met enige onervarenheid die eigen is aan jeugdige leeftijden maar aan het vrij algemeen vast te stellen fenomeen dat het de jongere generatie (fotografen) ontbreekt aan de nodige bagage van fundamentele historische kennis en aan algemene filosofische inzichten en attitudes.

Daarnaast kan ik mij niet van de indruk ontdoen dat heel wat fotografen en fotografie liefhebbers van alle slag en kunne, als het ware bezeten zijn van een soort geestesvernauwende, prestatiegerichte obsessie voor hun vak of bezigheid die hen blind en ongevoelig maakt voor context en samenhang, voor een kritische en zelfkritische benadering en evaluatie van datgene waar ze juist zo obsessief mee bezig zijn.
Dat heeft mijns inziens ook te maken met de opgeblazen status die het 'beeld' en in het bijzonder het fotografisch beeld algemeen maatschappelijk heeft verkregen als expressie en communicatie medium 'par excellence', als een (schijnbaar) valabel alternatief voor het gesproken en geschreven 'woord'. Ik vind dit een negatieve evolutie die mis-communicatie, misleidende 'communicatie' en zelfs non-communicatie in de hand werkt..
Komt daar nog bij dat de gevestigde 'kunstwereld' waarvan bepaalde geledingen soms verworden zijn tot een lucratieve geld-machine in het exclusieve beheer van een exclusieve zwendelbende, de fotografie - onder meer onder de exotische merknamen 'fine art', 'conceptual art' - maar al te gretig heeft opgenomen in zijn goed draaiende lucratieve 'kunst winkel' die volkomen eigenmachtig en totaal willekeurig bepaalt welke foto's van welke fotograaf 'kunst' zijn en welke niet, goed beseffend dat elke foto van elke fotograaf die de bezitters en de beheerders van de 'Nationale Bank van de Kunst' eigenmachtig met x euro 'kunstwaarde' hebben gelijkgesteld, in x aantal simpele digitale muisklikken met x euro's 'kunstwaarde' cash kan worden vermenigvuldigd.
Veel, veel te véél fotografen laten zich hieraan als blinde mollen vangen en wanen zich als vanzelfsprekend 'kunstenaars' die menen dat ze met elke klik op de knop van hun vol automatische apparaat waarvan ze zich ongeveer om het jaar een 'verbeterde' versie door de digitale markten laten aansmeren, automatisch en als vanzelfsprekend een 'kunstwerk' produceren dat automatisch en als vanzelfsprekend wordt toegevoegd aan de op externe harde schijven massaal opgeslagen voorraad 'kunstwerken', geduldig wachtend op de eventuele zegen van de gevestigde kunstwereld om in uitgeprinte vorm - bij voorkeur in groot formaat en op artistiek aandoend 'canvas' - effectief als 'kunstwerk' te mogen existeren.
Dit verklaart waarom veel fotografen geen enkele of dan toch geen deugdelijke vorm van (zelf)kritiek hebben, verdragen of dulden op hun geliefkoosd en gekoesterd medium.
Het verklaart eveneens waarom veel fotografen van 'lezing gevers' niets anders verwachten dan dat zij hun "gouden kalf" vanuit de aangegeven hoek kritiekloos bewieroken zodat ze zich nogmaals bevestigd voelen in hun waan van hun evident 'kunstenaarschap'.
Juist deze vaststelling sluit mijns inziens goed aan bij de kernpunten van uw tekst (en analyse), hoewel dit er zeker niet zo meteen uit op te maken valt, omdat die kernpunten als het ware verborgen en ook een beetje bedolven zijn onder diverse, soms zeer uiteenlopende en zelfs tegenstrijdige standpunten en zienswijzen van diverse auteurs in diverse hoedanigheden (essayisten-critici, cultuurfilosofen, romanciers...) op diverse tijdstippen in diverse tijdsperiodes. Onder de vorm van een audio-visuele lezing binnen een beperkte tijdspanne kan dit dan als extra 'moeilijk' worden ervaren .
Centraal hierbij staat in elk geval de historische ontwikkeling van de 'esthetische revolutie', gaande van een (over)belichting van het alledaagse,over een onvoorwaardelijke bewondering voor het banale, tot een ziekelijke verafgoding van de banaliteit, mogelijkerwijs leidend tot verlies van fundamenteel werkelijkheidsbesef en uiteindelijk tot verlies van identiteit, zingeving en het vermogen tot constructieve zelfbeschikking via het zelf maken van (waarde) oordelen, van reële en essentiële verschillen, van bewuste keuzes. Het alternatief of de remedie lijkt me een soort 'zelfgenererende en zelfcorrigerende ethische evolutie' te zijn, waarvan de eerste tekenen al een tijdje voelbaar zijn, maar zeker nog niet (duidelijk merkbaar) in de 'fotografie'...

In uw tekst heb ik hieromtrent de volgende kerngedachten gevonden en aangemerkt:

" het medium van deze tijd moet worden ontrukt aan de stroom van de alledaagsheid en de vanzelfsprekendheid, en dat is de werkelijke taak van de fotografie"

"het probleem van de fotografie, van de gephotoshopte fotografie, van de literatuur en van de schilderkunst- is niet dat we ons op een magische, bijna waanzinnige manier overgeven aan de betovering van alledaagse dingen die geweest zijn of hadden kunnen zijn. Het probleem is dat we moeten weten wie er achter die werking zit, en hoe het is dat wij en onze activiteiten uit die werking tevoorschijn komen." ]

Dat niet alleen de kerngedachten die uit deze lezing kunnen worden gepuurd zeer actueel zijn maar dat men - binnen sommige geledingen van vooral artistiek geschoolde en bedrijvige fotografen-kunstenaars - blijkbaar ook kritisch begint na te denken over de gang van zaken, trends en evoluties binnen het wereldje van de hedendaagse (artistieke) fotografie en de fotografie opleidingen, moge blijken uit de volgende post op deze blog en in het bijzonder ook deze reactie hierbij van een lezer :

"I agree very much with what you have to say here. I just finished my MFA and have been very frustrated by the emphasis on the idea based project by many faculty (although thankfully not my photo faculty). Over the last year or so I have allowed my work to dictate itself, and therefore abandoned the idea of working on projects, and in my final critique had one professor say to me that they didn’t think the type of work I wanted to make fit in a graduate school environment. I took that as a compliment, especially since I was on my way out of graduate school, but it wasn’t intended as one. I hope that ambition and the photographic lifestyle are not mutually exclusive, I do have fine art ambitions but I am not willing to compromise on my work. I think the key might be to realize that “The Art World” is not a monolithic thing, and there are ways to find a space in the world of fine art that fits what you want to do. It just might be more difficult if you aren’t into doing whatever is in fashion at a particular time. I have been meeting more and more young artists that are sick of the emphasis on ideas over feelings, theory over production, academics over experience that so pervades the art school and critical cultures, and that gives me hope.

Thanks for this post, it added to my hopefulness."

Zie ook de bij deze blog post aansluitende (discussie) links:

Further discussion and response:

Jörg Colberg at Conscientious

Bryan Formhals at La Pura Vida

Camden Hardy’s Blog

Ik vind dit al met al een positief teken en het tempert ook in enige mate mijn hierboven verwoorde pessimistische gedachten over de inzichten en attitudes van vooral de jonge generaties fotografen (met artistieke ambities). Anderzijds bevestigt dit des te meer mijn opvattingen over de negatieve, mens ontwrichtende en op puur winstbejag en zwendel gerichte rol die een bepaald deel van de gevestigde 'kunstwereld' daarbij speelt. Maar er is dus nog hoop, voor zover kunstenaars (fotografen) gaan inzien dat ze beter meer in zichzelf en in de intrinsieke kracht en waarde van hun artistiek werk geloven dan in de externe waarden van professionele beoordeelaars en zich zomaar te laten (ver)leiden door de onzichtbaar voorgeschreven en onhoorbaar voorgedicteerde trends en eisen van 'artistieke goeroes en managers' die achter de schermen bovenal met zichzelf en hun vetgespijsde bankrekeningen bezig zijn, dit laatste iets zijnde waar de doorsnee fotograaf-kunstenaar doorgaans niet al te veel 'last' van heeft..